Hoogbegaafdheid en stressreacties
In de afgelopen weken dat kinderen thuis onderwijs krijgen, heb ik meermaals ervaren dat hoogbegaafde kinderen en hun ouders stress ervaren. De huidige omstandigheden zorgen klaarblijkelijk voor stressreacties die leiden tot allerhande gedrag: clownesk gedrag, onderduikend gedrag, vlugge irritaties, niet tot handelen komen, boze buien,…
Horend bij hoogbegaafdheid is de intensiteit van het leven. Gevoelens worden als heftiger ervaren. Dit maakt ook dat hoogbegaafde kinderen meer ontvankelijk zijn voor het oplopen van trauma’s. Trauma’s kunnen al op jonge leeftijd ontstaan en hebben vaak te maken met niet gezien worden en er niet bij horen. Dit leidt tot stressreacties. Juist door de intensiteit kunnen deze ervaringen voelen als trauma’s.
Mensenbrein, zoogdierenbrein en reptielenbrein
In een veilige situatie reageren mensen vanuit hun mensenbrein, het deel van ons brein dat in staat is te voelen en te denken. In deze situatie kunnen mensen leren, communiceren en analyseren. Dit gebied wordt in de hersenen de neocortex genoemd, waarvan de prefrontale cortex deel van uitmaakt.
Wanneer wij stress ervaren, bijvoorbeeld als situaties veranderen zoals nu het geval is, kunnen wij niet meer reageren vanuit ons mensenbrein. Dan reageren we vanuit ons zoogdierenbrein of ons reptielenbrein. Het zoogdierenbrein is het deel van de hersenen dat te maken heeft met onze emoties. Het zoogdierenbrein scant voortdurende de omgeving om te kijken of het ok is. Dit deel van onze hersenen is het limbisch systeem (met onder andere de amygdala) en streeft plezier na en probeert pijn te vermijden.
Het reptielenbrein komt in actie als er direct gevaar dreigt, dan neemt het reptielenbrein het automatisch over. Het zorgt ervoor dat je veilig bent en bevindt zich in de hersenstam en hypothalamus.
Window of tolerance
Zolang je blijft binnen de window of tolerance (Dan Siegel, 1999), kun je blijven nadenken, relativeren, analyseren vanuit je mensenbrein. Ontstaat er stress, dan kun je buiten de window of tolerance terechtkomen. Kom je er boven (hyper-arousal), dan ontstaat een reactie vanuit het zoogdieren- of reptielenbrein, de zogenaamde flight, fight of freeze reactie. Er is sprake van een verhoogde alertheid. Kom je er onder (hypo-arousal), dan ontstaat een reactie vanuit het reptielenbrein, waarin een freezereactie ontstaat met apathie en verlamming. In normale omstandigheden, komen mensen wel eens buiten hun window of tolerance, maar er treedt daarna weer herstel op. Als er langere tijd sprake is van stress dan vernauwt het window of tolerance. Dat betekent dat een persoon eerder in hyper- of hypo-arousal komt.
Window of tolerance en hoogbegaafdheid
Door intensiteit en een verhoogde gevoeligheid of door eerder opgelopen trauma’s (denk aan niet begrepen worden, je anders voelen,…) kunnen hoogbegaafden een kleiner window of tolerance hebben. Dit betekent dat zij eerder in hypo- of hyperarousal kunnen komen. Welk gedrag zij vertonen, kan zeer wisselend zijn: van internaliserend terugtrekken naar externaliserend acting-outgedrag. Duidelijk is dat zij buiten hun window of tolerance niet tot leren komen.
Het is van belang dat deze kinderen weer terug in hun window of tolerance komen. Voor ieder kind is het van belang om te kijken waar de behoefte ligt. Door tegemoet te komen aan de behoeften van kinderen, kunnen zij weer terug binnen hun window of tolerance komen. Het streven is uiteraard om het ‘raampje’ weer te vergroten. Hoe? Dat is een zeer individueel proces, waarin ik eventueel kan ondersteunen.